Vấn đề Biển Đông sẽ được đề cập như thế nào tại Hội nghị Cao cấp Mỹ - Asean?

Chiềng Chạ

Tổng thống Mỹ Barack Obama và Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng chuẩn bị tham dự một cuộc họp trong khuôn khổ Hội nghị thượng đỉnh ASEAN tại thành phố Kuala Lumpur hồi tháng 11/2015. Ảnh: AP

"Biển Đông, TPP, mối đe dọa từ tổ chức tự xưng Nhà nước Hồi giáo sẽ là những vấn đề chính trong Hội nghị cấp cao đặc biệt Mỹ - ASEAN ngày 15 và 16/2" là 03 tâm điểm sẽ được đưa ra bàn, thảo luận tại Hội nghị cấp cao đặc biệt Mỹ - ASEAN. Thông tin này đã được  cơ quan ngoại giao của Nhà Trắng thông qua trong một buổi họp báo trước thềm Hội nghị. Trong đó, Biển Đông vẫn là mối quan tâm hàng đầu và là nguyên nhân chính khiến Mỹ và các nước Asean có mặt tại thành phố Sunnylands, bang California từ ngày 15/2 để dự hội nghị thượng đỉnh tại đây. Phái đoàn Việt Nam tham dự Hội nghị sẽ do Thủ tướng chính phủ Nguyễn Tấn Dũng sẽ dẫn đầu và đây cũng là chuyến công du nước ngoài cuối cùng của ông Nguyễn Tấn Dũng trên cương vị người đứng đầu Chính phủ. 

Mặc dù Biển Đông được xác định là vấn đề then chốt và sự thành công hay không của Hội nghị cấp cao đặc biệt Mỹ - ASEAN lần này phụ thuộc vào việc Mỹ - các nước Asean có thống nhất được về mặt chủ trương, cách thức thực hiện đối với những bất đồng tại Biển Đông trong mối tương quan với Trung Quốc hay không? Tuy nhiên, theo thông tin từ các quan chức ngoại giao tại Mỹ thì Hội nghị sẽ không nhằm vào Trung Quốc với sự ra đời của một liên minh song phương giữa Asean và Mỹ. Điều này thêm một lần nữa cho thấy hội nghị lần này sẽ chưa phải là hội nghị có thể tạo ra được bất cứ bước ngoặt thực sự trong việc giải quyết những bất ổn tại khu vực Biển Đông. Hay nói cách khác, để thiết lập lại một trật tự có lợi tại khu vực Biển Đông, điều cốt yếu nhất vẫn là tinh thần tự lực của Cộng đồng chung Asean. Có chăng, mối quan hệ giữa Asean và Mỹ chỉ là hai bên có chung một mối đe dọa là từ Trung Quốc mà thôi. Sự hiện diện của Trung Quốc trong hội nghị này chính là nhân tố có tính ảnh hưởng. 

Mỹ sẽ thống nhất gì với các nhà lãnh đạo Asean? 

Nếu ai chú ý thì sẽ thấy rằng, trong chiến lược hướng tới Châu Á của Mỹ với mục tiêu được định hình tương đối rõ ét là kiềm tỏa sự lớn mạnh và những thứ nguy cơ đe dọa từ Trung Quốc. Trong đó, việc kiềm chế được sức mạnh và ảnh hưởng của Trung Quốc trong khu vực cộng đồng chung Asean nói chung, tại khu vực Biển Đông nói riêng được cho là điểm đột phá trong việc hiện thực hóa chiến lược dài hạn hay mục tiêu trước mắt của người Mỹ. Tuy nhiên, dường như điều mà người Mỹ lo lắng nhất là sẽ xảy ra một cuộc chiến trên Biển Đông khi hai bên (nhất là Philippin và Trung Quốc) liên tục có các hoạt động đáp trả, trả đũa lẫn nhau tại khu vực này. Và khi đó, kẻ được sẽ là Trung Quốc chứ không phải là Mỹ bởi Trung Quốc sẽ nhân cơ hội đó để hiện thực hóa âm mưu đường lưỡi bò chín đoạn tại biển Đông cũng như thiết lập những nhân tố để có thể biến Đông Nam Á trở thành "sân sau" của mình trong cái gọi là 'trỗi dậy không hòa bình" của nền kinh tế lớn thứ hai thế giới này. 

Chính vì vậy, một trong những điều mà Mỹ sẽ phải thống nhất với các nhà lãnh đạo Asean chính là "mong muốn Asean theo đuổi quan điểm chung bằng cách kêu gọi các bên giải quyết tranh chấp bằng luật pháp quốc tế". Nghĩa là kiên trì giải quyết các bất đồng trên biển Đông bằng con đườn hòa bình và dựa trên trụ cột cao nhất là luật pháp quốc tế. Cũng xin nhắc lại, đây cũng là kế sách mà Việt Nam đang thực hiện trong giải quyết các tranh chấp tại Biển Đông từ sau sự kiện Trung Quốc công bố "đường lưỡi bò chín đoạn'. Với những gì đã thực hiện trong suốt nhiều năm qua, với người Mỹ sự hiện diện của Phái đoàn Việt Nam không chỉ đơn thuần là thành viên nội khối Asean mà Việt Nam hiện diện với tư cách là nhân tố để Mỹ có thể làm các quốc gia còn lại đồng tình với chiến lược được Mỹ đưa ra trong khuôn khổ hội nghị.
Đến đây sẽ có người đặt ra câu hỏi rằng, liệu rằng những điều vừa nói ra có mâu thuẫn gì với những gì mà Ngoại trưởng Mỹ đã đạt được với Chính phủ Lào với tư cách là chủ tịch luân phiên Asean năm 2016: Lào tuyên bố sẽ hỗ trợ Mỹ chế ngự Trung Quốc trên Biển Đông thì xin được nói ngay luôn là chế ngự Trung Quốc tại Biển Đông không nhất thiết bằng phương thức chiến tranh như người ta vẫn tưởng. Hòa bình là phương pháp đã được Ngoại trưởng Mỹ đưa ra trong chuyến công du tới Lào cách đây đúng 1 tháng và sự kiên quyết trong vấn đề chủ quyền lãnh hải đâu bằng việc đụng binh và chủ động gây hấn trước?