XOAY QUANH CÂU CHUYỆN " KHỞI KIỆN FORMOSA TRƯỚC TRỌNG TÀI QUỐC TẾ"

"Kiện Formosa trước tòa trọng tài quốc tế?" là một nội dung được đem ra thảo luận tại một hội nghị tổ chức tại trụ sở Thượng viện Hoa Kỳ hôm 10/5. Mục đích của hội nghị là bàn thảo các khía cạnh pháp lý của thảm họa cá chết hàng loạt diễn ra hơn 1 năm sau khi hàng trăm tấn cá chết, trôi dạt trên biển miền Trung, tác động nặng nề tới các cộng đồng ngư dân địa phương. Mục đích của hội nghị là tìm phương thức tốt nhất để đưa một trong những thảm họa môi trường tồi tệ nhất từng xảy ra ở Việt Nam, ra giải quyết trên bình diện quốc tế". Và có lẽ chính vì mục đích quá "tốt đẹp" của hội nghị, cộng thêm vào đó lại được tổ chức ở một đất nước có nhiều "vết thương" đối với Việt Nam nên khiến nhiều người không khỏi nghi ngờ về tính "nhân văn, cao cả" của hội nghị này. 

Nhắc đến Mỹ chúng ta nhớ đến một thảm họa họ đã gây ra cho Việt Nam mà cho đến hôm nay và hàng chục năm sau vẫn còn hiện rõ, một thảm họa gấp hàng vạn lần sự cố môi trường biển Formosa. Trong chiến tranh xâm lược Việt Nam, đặc biệt là giai đoạn từ 1965 - 1971, đế quốc Mỹ đã dùng nhiều loại chất diệt cỏ, làm trụi lá cây nhằm phá hoại ta về quân sự và kinh tế. Tổng cộng đế quốc Mỹ đã rải 72 triệu lít chất diệt cỏ (bao gồm 44 triệu lít chất độc màu da cam, 20 triệu lít chất trắng, 8 triệu lít chất xanh) lên 1,7 triệu ha đất trồng và rừng ở miền Nam Việt Nam, ít nhất có 12% diện tích rừng, 5% diện tích đất trồng trọt bị rải chất độc màu da cam một hay nhiều lần. Và theo Hiệp hội nạn nhân chất độc da cam dioxin Việt Nam, có hơn 4,8 triệu người Việt Nam đã tiếp xúc với chất độc màu da cam trong chiến tranh và hơn 3 triệu người đã nhiễm loại chất hóa học chết người này. Tác động lâu dài của chất độc da cam không chỉ dừng lại ở 4,8 triệu người mà có thể còn nhiều hơn nữa.Tổ chức Y tế thế giới đã phân loại dioxin là một chất gây ung thư ở người, có thể phá hỏng các hệ thống như nội tiết, miễn dịch và thần kinh trong cơ thể. Chỉ cần một liều lượng nhỏ 80g dioxin cho vào hệ thống cấp nước là đủ để tiêu diệt toàn bộ dân số một thành phố lớn khoảng 6 đến 7 triệu dân. Hình ảnh những trẻ em dị tật, bị mù, câm, điếc, tâm thần hoặc có hình hài dị dạng tại các vùng bị nhiễm chất độc và trong các gia đình cựu chiến đang trở thành nỗi đau và gánh nặng to lớn, là một minh chứng đau thương cho những gì Mỹ đã gây ra trong cuộc chiến tranh xâm lược Việt Nam .

Tuy nhiên, thay vì chính phủ Hoa Kỳ tự nguyện cứu vớt những tội lỗi mà mình gây ra, thì chính người dân Việt Nam lại phải đấu tranh để dành quyền lợi cho mình và kết quả đến nay những nạn nhân chất độc da cam của Việt Nam vẫn là những người thua cuộc, và họ không được nhận những quyền lợi chính đáng về mình. Và chính điều này đã làm cho cái gọi là giúp Việt Nam "Kiện Formosa trước tòa trọng tài quốc tế?" trở nên trơ trẽm đến lố bịch. Đó là còn chưa kể hiện nay Tập đoàn nhựa Formosa vẫn còn hiện diện ở nhiều vùng lãnh thổ của Mỹ. Formosa bắt đầu hoạt động ở Mỹ từ năm 1980 (tại bang Texas), rồi lần lượt mở rộng cơ sở vào các năm 1994, 1998 và 2010. Theo ghi nhận của Cơ quan Bảo vệ Môi trường Mỹ, Formosa có 13 nhà máy sản xuất khác nhau trong vùng chiếm diện tích gần 650 hecta tại miền Nam Texas. 

Suốt quá trình hoạt động của Formosa, Cơ quan Bảo vệ Môi trường Mỹ thường xuyên ghi nhận những vi phạm về tiêu chuẩn xả và xử lý thải của tập đoàn Đài Loan này. Các nhà máy Formosa tại Mỹ vi phạm luật bảo vệ môi trường Mỹ chủ yếu về các hoạt động thải ra môi trường những hợp chất VOC là tác nhân gây ung thư hoặc có thể tạo ra các chất gây ung thư. Bên cạnh đó một chất độc hại mà Formosa thường thải ra không khí là vinyl chloride. Nó được sử dụng trong quá trình chế tạo nhựa PVC và các sản phẩm từ vinyl. Loại khí này không có mùi, có thể phá hủy tầng ozone. Ngoài ra, vinyl chloride còn là tác nhân gây ung thư gan và dạ dày, liên quan trực tiếp đến chứng rối loạn thần kinh.Những cuộc điều tra của các cơ quan môi trường Mỹ với Formosa thực hiện từ năm 1988 đến nay đều phát hiện các chất này khi xâm nhiễm vào đất và nước ngầm đều vượt trên mức an toàn và gây nguy cơ cho sức khỏe con người. Hoạt động xả thải ô nhiểm môi trường của Công ty Formosa trên đất Mỹ diễn ra hết lần này đến lần khác.

Cụ thể, năm 1982, Formosa đã xả chất 1,2-dichloroethane (EDC) ra một nhà máy sản xuất nước thải cũ trong khu vực.Đến năm 1992, Formosa tiếp tục bị phạt 330.000 USD vì xả ra không khí loại khí hydro chloride ảnh hưởng đến cuộc sống người dân. Tháng 7/1997, người ta phát hiện 2 công nhân bị chết ngạt trên một xà lan chở chất EDC tại bến cảng bốc hàng của Formosa. Tháng 12/1998, một vụ nổ ở cơ sở lưu trữ EDC khiến 26 công nhân bị thương, lượng nước đổ ra vịnh gần đó được phát hiện nhiễm EDC đến 400 ppm. Đến tháng 4/2005 Formosa lại tiếp tục gây ô nhiễm không khí, bao gồm việc xả khí độc hại vinyl chloride vào môi trường. Năm 2009 nhà máy Formosa ở bang Texas và Louisiana xả chất thải độc hại ra không khí và nguồn nước. Nhưng khoản tiền cao nhất mà Chính phủ buộc Formosa chi trả và người dân Mỹ nhận đươc là 10 triệu USD, một con số không thấm béo gì so với 500 triệu USD của Việt Nam chỉ sau một lần xả thải. 

Thế nhưng trong khi Mỹ vẫn không đuổi Formosa bởi những lợi ích kinh tế mang lại thì chính phủ nước này lại tốt đến mức rảnh háng "họp giúp Việt Nam" khởi kiện Formosa ra trọng tài quốc tế. Người được cho là Giáo sư Luke Wilson thuộc khoa luật trường Đại học George Washington còn đề xuất một "giải pháp" gọi là “cơ chế bêu xấu”, một cách để nêu tên và bêu xấu trước cộng đồng quốc tế “những hành vi đáng xấu hổ” của một chính quyền nào đó hay nói cách khác vị giáo sư này đang kêu gọi người dân Việt Nam biểu tình "bêu xấu" chính quyền Việt Nam, tương tự như cái cách mà lũ rận chủ và đám linh mục giả cầy đã làm trong thời gian qua, gây bất bình trong quần chúng nhân dân. Rốt cuộc Mỹ tốt hay xấu, giúp đỡ hay mượn dao giết người thì bản thân chúng ta đã rõ. Không bỗng nhiên tổ chức khủng bố Việt Tân lại tôn tại trên một "đất nước chống khủng bố" hàng chục năm như vậy, và cũng không dễ gì đám tàn quân máu lạnh Việt Nam Cộng hòa được sống bình yên, ngang nhiên chống phá Việt Nam trên đất Mỹ, rồi những con "rận chủ" thay vì biểu tình phản đối đòi quyền lợi cho nạn nhân chất độc màu da cam, thì lại kích động người dân biểu tình Formosa gây rối an ninh trật tư, hết lòng ca ngợi nước Mỹ... tất cả đều có những nguyên do của nó.

CBR